Γλαύκωμα είναι η πάθηση στην οποία η πίεση του ματιού είναι τόσο υψηλή, που προκαλεί βλάβη στο οπτικό νεύρο και άρα προβλήματα στην όραση.
Το γλαύκωμα είναι μία από τις σημαντικότερες αιτίες τύφλωσης σε ολόκληρο τον κόσμο. Ενδεικτικά αναφέρω ότι περίπου 80.000 αμερικανοί είναι τυφλοί εξαιτίας του γλαυκώματος και σ’ αυτούς προστίθενται 5.500 κάθε χρόνο, ενώ σχεδόν 200.000 άτομα έχουν προβλήματα όρασης από το γλαύκωμα. Το λιγότερο 2 εκατομμύρια αμερικανών είναι γλαυκωματικοί και οι μισοί περίπου το αγνοούν. Περίπου 6 σε κάθε 1.000 άτομα με ηλικία μεγαλύτερη των 40 ετών πάσχουν από γλαύκωμα.
Ο βολβός του ματιού είναι μία σφαίρα γεμάτη με υγρό: το υδατοειδές υγρό, που παράγεται και αποχετεύεται συνεχώς και το υαλοειδές σώμα, που βρίσκεται σε ημίρρευστη κατάσταση (όπως το άβραστο ασπράδι του αβγού). Όταν διαταράσσεται η σχέση παραγωγής αποχέτευσης του υδατοειδούς υγρού από προβλήματα σχεδόν αποκλειστικά της αποχέτευσης, παρατηρείται αύξηση της πίεσης στο εσωτερικό του βολβού, που μεταδίδεται ισόποσα στα τοιχώματά του, άρα και στην κεφαλή του οπτικού νεύρου. Η άσκηση υψηλής πίεσης στο οπτικό νεύρο προκαλεί βλάβη και ατροφία των οπτικών ινών. Οι οπτικές νευρικές ίνες που ατροφούν δε μεταφέρουν τα φωτεινά ερεθίσματα προς τον εγκέφαλο. Αρχικά, βλάπτονται οι ίνες που είναι υπεύθυνες για την περιφερειακή όραση, ενώ τελευταίες εκείνες που μεταφέρουν φωτεινά ερεθίσματα από την περιοχή της ωχράς κηλίδας και αντιπροσωπεύουν την κεντρική ευκρινή όραση. Δηλαδή, στο γλαύκωμα τελευταία προσβάλλεται η όραση που μας επιτρέπει να διαβάζουμε, να οδηγούμε και γενικά να ξεχωρίζουμε τις λεπτομέρειες. Γι αυτό και είναι αδύνατο να το αντιληφθεί κανείς σε πρώιμα στάδια.
Ποιά είναι όμως η φυσιολογική πίεση του ματιού και από ποιά τιμή ενδοφθάλμιας πίεσης θα πρέπει να ανησυχούμε;
Δυστυχώς οι μόνες τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης που γνωρίζουμε ως “φυσιολογικές” είναι αποτέλεσμα στατιστικών επιδημιολογικών μελετών και έτσι δεν έχουν καμία πρακτική αξία για μεμονωμένα άτομα. Ως φυσιολογικές θεωρούνται τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης από 10 έως 21 mm Hg, χωρίς να σημαίνει ότι κάποιος με πίεση 17 mm Hg αποκλείεται να έχει γλαύκωμα ή άλλος με 24 mm Hg πρέπει να αρχίσει θεραπεία ως γλαυκωματικός.
Η πίεση του ματιού είναι τελείως διαφορετική και ανεξάρτητη από την αρτηριακή πίεση του αίματος που μετριέται στο χέρι.
Το γλαύκωμα είναι μία ομάδα παθήσεων που μεταξύ τους έχουν σημαντικές διαφορές τόσο στην παθογένεια και στη συμπτωματολογία όσο και στην αντιμετώπιση. Ο συχνότερος τύπος γλαυκώματος είναι το χρόνιο απλό γλαύκωμα, που είναι πάθηση των μεγάλων ηλικιών και οφείλεται σε όχι καλή λειτουργία της αποχετευτικής μοίρας του ματιού. Συνήθως δεν προκαλεί κανένα σύμπτωμα και γίνεται αντιληπτό από τον πάσχοντα όταν επηρεάζει την όραση στα τελικά στάδια, λίγο πριν από την ολική τύφλωση. Σπανιότερα είναι τα γλαυκώματα που οφείλονται σε αιφνίδια τέλεια κατάργηση της αποχετευτικής οδού του υδατοειδούς υγρού (οξύ γλαύκωμα στενής γωνίας), που γίνονται αμέσως αντιληπτά από τον οξύ και δυνατό πόνο, που εντοπίζεται στο σύστοιχο ήμισυ του προσώπου, από το έντονα ερυθρό χρώμα του ματιού που πάσχει, από μεγάλη μείωση της όρασης και από γενικά ενοχλήματα (ζάλη, εμετός κ.τ.λ.).
Είναι πολύ σημαντικό να ξέρουμε ότι μπορεί να επέλθει τέλεια τύφλωση και ο ασθενής με χρόνιο απλό γλαύκωμα να μην έχει αντιληφθεί το παραμικρό, ή να έχει καταλάβει, αλλά να μην έχει αξιολογήσει, το ότι βλέπει “χρωματιστούς κύκλους” , κύκλους γύρω από τα φώτα, ή μία γενική μείωση της φωτεινότητας των αντικειμένων.
Είναι γνωστό ότι κοντινοί συγγενείς γλαυκωματικών έχουν μεγαλύτερη πιθανότητα να προσβληθούν από γλαύκωμα, όπως επίσης ότι παθήσεις των αγγείων, το κάπνισμα, αρτηριακή υπέρταση ή υπόταση επιβαρύνουν και επιταχύνουν τις γλαυκωματικές βλάβες του οπτικού νεύρου.
Η θεραπεία του γλαυκώματος μπορεί να είναι συντηρητική (φάρμακα) ή επεμβατική (laser φωτοπηξία ή εγχείρηση). Το τι είναι καλύτερο για κάθε ασθενή ξεχωριστά, ανάλογα με τον τύπο του γλαυκώματος, την ηλικία του, τη δυνατότητα παρακολούθησης και συμμόρφωσης στη φαρμακευτική αγωγή το αποφασίζει ο γιατρός που τον παρακολουθεί. Η διατροφή, η σωματική κόπωση, η χρήση των ματιών (διάβασμα, οδήγηση, παρακολούθηση τηλεόρασης) δεν επηρεάζουν θετικά ή αρνητικά την εμφάνιση και την εξέλιξη του γλαυκώματος.
Τα σημαντικότερα προβλήματα στην αντιμετώπιση του γλαυκώματος είναι η έγκαιρη διάγνωσή του, η συνεχής και κατά τακτά χρονικά διαστήματα παρακολούθηση (με έμφαση στο γεγονός ότι ο ασθενής δεν αντιλαμβάνεται το μέγεθος της απειλής για την όρασή του και στην απουσία συμπτωμάτων) και η συμμόρφωση στην πολλές φορές δύσκολη ως προς το ωράριο φαρμακευτική θεραπεία.
Η έγκαιρη διάγνωση που είναι και το βασικότερο βήμα στην αντιμετώπιση της πάθησης, μπορεί να επιτευχθεί μόνο με την ανά έτος μετά το 40στό έτος της ηλικίας οφθαλμολογική εξέταση ρουτίνας.
Η παρακολούθηση των γλαυκωματικών ή ύποπτων γλαυκωματικών ασθενών (με κληρονομική επιβάρυνση ή οριακές και υψηλές τιμές ενδοφθάλμιας πίεσης) περιλαμβάνει τη συχνή μέτρηση της πίεσης, τη μέτρησή της σε διαφορετικές ώρες της ημέρας -τονομετρικό διάγραμμα (γιατί παρατηρείται διακύμανσή της κατά τη διάρκεια του 24ώρου) και κυρίως την εξέταση των οπτικών πεδίων. Άλλες επιβοηθητικές σύγχρονες εξετάσεις, όπως είναι η τοπογραφική τρισδιάστατη ανάλυση της οπτικής θηλής γίνονται προς το παρόν μόνο σε εξειδικευμένα οφθαλμολογικά κέντρα.
Η εξέταση των οπτικών πεδίων αποτελεί σήμερα την πιο αξιόπιστη, εύκολη στην εκτέλεση, ανώδυνη, χωρίς ακτινοβολία, μη επεμβατική εξεταστική μέθοδο, που μπορεί να επαναλαμβάνεται αρκετά συχνά, ώστε ο ασθενής να εξασφαλίζεται από την πρόοδο των γλαυκωματικών βλαβών. Χρησιμοποιείται τόσο στην έγκαιρη διάγνωση όσο και στην παρακολούθηση του γλαυκώματος και είναι ο γνώμονας για την επάρκεια της θεραπευτικής αντιμετώπισης. Είναι μία λειτουργική εξέταση του οπτικού νεύρου που έχει εφαρμογή εκτός από το γλαυκωματικό πληθυσμό και σε διάφορες νευρολογικές, ενδοκρινολογικές και νευροχειρουργικές παθήσεις. Παρόλο που η εκτέλεσή της είναι εύκολη και το μόνο που απαιτεί είναι η καλή συνεργασία του εξεταζόμενου, είναι μία εξέταση ιδιαίτερα δύσκολη και πολύπλοκη στην αξιολόγηση και στη σωστή εξαγωγή συμπερασμάτων, γι αυτό και απαιτεί ειδικά εκπαιδευμένο και έμπειρο οφθαλμίατρο περιμετρητή.
Τελειώνοντας, θέλω να τονίσω ότι παρόλο που το γλαύκωμα είναι μία σοβαρή και όχι πολύ σπάνια πάθηση των ματιών, θα πρέπει να απαλλαγούμε από τους φόβους του παρελθόντος και να το αντιμετωπίζουμε με τη σοβαρότητα και τη συνέπεια, που προέρχεται από τη γνώση του προβλήματος στη σωστή του διάσταση.